بررسي شاخص هاي توسعه ICT در ايران(2003-2002)

فرنود حسني

نقش و کارکردهاي فناوري ارتباطات و اطلاعات به عنوان محور بسياري از تحولات جهاني امري انکار ناپذير است. ICT به عنوان يکي از مهمترين ابزارها و بسترهاي توسعه همه جانبه زمينه هاي لازم را براي اداره و مديريت اطلاعات از طريق توليد، پردازش، توزيع و مبادله اطلاعات فراهم مي آورد. دست يابي به يک چهارچوب هماهنگ و جامع از اطلاعاتِ دقيق و بهنگام نيازمند آن است که ابزارهاي لازم براي طي جريان توليد تا مبادله اطلاعات در اختيار کاربران آن قرار گيرد از اين رو بايد با شناخت کاملي از اجزا و ساختارهاي تشکيل دهنده ICT نسبت به ايجاد يا تقويت پايه هاي لازم در جهت گسترش اين فناوري اقدام شود. در اين بين شناخت جايگاه جهاني ايران در عصر ارتباطات و ميزان رشد ابزارهاي فناوري ارتباطات و اطلاعات در مقايسه با ساير کشورها مي تواند راهکارهاي مناسبي را در جهت توسعه شاخصهاي اين فناوري در اختيار     برنامه ريزان کشور ما بگذارد و هشدارهاي لازم را مورد افتادن در ورطه شکاف ديجيتالي که امروزه گريبان گير اکثر کشورهاي در حال توسعه شده است به ما بدهد.

براساس برنامه توسعه تعيين شده از جانب سازمان ملل متحد براي تجزيه و تحليل توسعه ICT  در کشورهاي مختلف چهار شاخص کلي مورد توجه و بررسي قرار مي گيرد. اين شاخصها شامل موارد زير مي باشند:

1-      شاخص قابليت اتصال

2-      شاخص دسترسي

3-      شاخص کاربري

4-      شاخص آزادسازي

هر يک از شاخصهاي مذکور داراي ابزارها و ابعاد گوناگوني مي باشند که با تجزيه و تحليل و بررسي هريک ازآنها مي توان به ميزان توسعه فناوري ارتباطات و اطلاعات در يک کشور پي برد. اين ابعاد عبارتند از :

شاخص قابليت اتصال شامل وضعيت زير ساختهاي فيزيکي براي ICT ازقبيل:

1-پهناي باند اتصال به اينترنت،

2 -تعداد رايانه هاي شخصي،

3 -ضريب نفوذتلفن ثابت و همراه.

شاخص دسترسي شامل مشخصه هاي دسترسي از قبيل:

1-تعداد کاربران اينترنت

2-متوسط دريافت

3-هزينه تماس و غيره.

شاخص کاربري شامل محاسبه تبادل اطلاعات از طريق مخابرات و مراکز تبادل اطلاعات اينترنتي 

شاخصهاي آزاد سازي شامل انجام دگرگوني هاي ساختاري براي انطباق و جذب ICT و با توجه به تبادلات و رقابت هاي اينترنتي در بخش مخابرات و ارتباطات کشور.

بر اساس شاخص هاي ذکر شده کشورهاي جهان به سه گروه: کشورهاي در پي توسعه (مثل ايران، پرو، سوريه)،کشورهاي در حال توسعه(مثل امارات متحده عربي) وکشورهاي توسعه يافته يا پيشتاز درفناوري ارتباطات و اطلاعات(مثل نروژ،آمريکا،ايسلند) تقسيم بندي مي شوند. در اين مجال سعي مي شود با نگاهي تحليلي-آماري شاخص هاي توسعه ICT در ايران مورد بررسي قرار گيرند.

1-      تعداد شناسه(Domain) اينترنتي ثبت شده

تعداد سايتهاي اينترنتي راه اندازي شده در کشور مي تواند يکي از شاخصهاي توسعه کاربرد ابزارهاي اطلاع رساني باشد. کشور ما با جمعيت جواني که دارد در دو ساله گذشته سير رشد بسيار بالا و باور نکردني اي را در ثبت شناسه هاي اينترنتي داشته است. اغلب ارگان ها و سازمان هاي دولتي، اکثر شرکتهاي خصوصي و بسياري از افراد حقيقي اقدام به استفاده از سرويس هاي اينترنتي در جهت ثبت شناسه و اجاره فضا کرده اند و برنامه هاي اطلاع رساني خود را از اين طريق دنبال مي کنند. متاسفانه يا خوشبختانه هنوز آمار دقيق و روشني از شناسه هاي ثبت شده براي ايرانيان به علت حجم روز افزون ثبت در اختيار نيست.

2-      تعداد رايانه هاي شخصي

ميزان اقبال عمومي به استفاده از رايانه در کارهاي شخصي و افزايش تعدادPC در ميان مردم و در تمام سطوح سني وموقعيتهاي مختلف جغرافيايي مي تواند به عنوان يکي از شاخصه هاي کاربردي شدن ICT مورد توجه قرار گيرد. طبق آخرين آمار موجود در کشور ما با جمعيتي در حدود هفتاد ميليون نفر تعداد هفت ميليون دستگاه رايانه وجود دارد. يکي ديگر از ابعاد اين شاخص را مي توان به ميزان واردات رايانه هاي شخصي به کشور اختصاص داد. که قطعاُ کشور ما در اين مورد درصد بالايي را بخود اختصاص خواهد داد هرچند که در چند ساله اخير سيرايجاد خطوط مونتاژ رشد چشمگيري داشته است.

3-      تعداد خطوط تلفن

اين عامل کاملاً به عنوان يک عامل محدود کننده براي اتصال و دسترسي به اينترنت محسوب مي شود. از سوي ديگر مي توان ظرفيت توسعه خطوط اينترنت را بر اين اساس برآورد نمود. عموماُ ايجاد شبکه هاي تلفن به هزينه هاي بالايي نياز دارد به طوري که مقدار اين عامل ارتباط مستقيم با درآمد سرانه ملي و منابع دولتي دارد. توزيع جغرافيايي در خصوص مقدار اين عامل بسار اهميت دارند.

جدول 1-مشخصات مخابراتي تا تيرماه 1382

4-تعداد کاربران اينترنت

در خصوص تعداد کاربران اينترنت تعداد کاربراني که از يک اشتراک اينترنت استفاده مي کنند مورد توجه قرار مي گيرد. اما در کشور درحال توسعه اي چون ايران انواع ديگري غير از اشتراک مثل استفاده از کافي نتها و نيز دسترسي هاي شراکتي در محاسبات لحاظ مي شوند.

جدول2-تعدادکاربران اينترنتي

5-نرخ مکالمات تلفني محلي

نرخ مکالمات تلفني عامل مهمي براي دسترسي کاربران است. بديهي است در صورت بالا بودن نرخ مکالمات تلفني استفاده از اينترنت براي عموم مردم مقرون به صرفه نخواهد بود.و اين در حالي است که کاربران اينترنت در قبال اتصال به شبکه بايد دو هزينه تلفن و هزينه دسترسي به شبکه را بپردازند. با اين حال تمهيداتي مثل کاهش نرخ خدمات تلفن و کارتهاي اينترنتي در بعضي ساعات شب مي تواند عامل موثري در جذب کاربران به استفاده از شبکه باشد.

جدول3-نرخ اتصال به خدمات تلفن مسکوني

در اين ميان نبايد از اين نکته غافل ماند که به علت نبود يا کمبود کيفيت خدمات اينترنت در برخي شهرها کابران اقدام به خريد و استفاده از سرويس هاي شهرهاي بزرگي مثل تهران مي کنند که اين خود موجب افزايش هزينه هاي تلفن مي شود.

5-      توليد ناخالص ملي

سرانه درآمد مردم يک عامل تعيين کننده در استفاده از اينترنت محسوب مي شود. قدرت خريد سخت افزار و استطاعت مالي فرد براي پرداخت هزينه ارتباط مشخص کننده امکان برقراري ارتباط اينترنتي مي باشد.

جدول4- شاخصهاي جمعيتي-اقتصادي

 6-رقابت در عرصه مخابرات

در بسياري از کشورها که بخش خصوصي، مسئول ارائه خدمات مخابراتي مي باشد. شرکتهاي مختلف با کم کردن قيمتها، ارائه سرويس هاي ويژه برآنند تا به طورموثرتر در بازار حاضر شوند. به عبارت ديگرعدم وجود فضاي رقابتي منتج به گران شدن و پر هزينه ماندن خدمات فناوري ارتباطات و اطلاعات مي شود و مانع توسعه ICT  ميشود. کشور ما نيز با توجه به حضور قدرتمند و غالباُ انجصاري بخش دولتي با مشکلات زيادي در زمينه خدمات فناوري ارتباطات و اطلاعات مواجه است. که نياز به تدوين و تعيين چهرچوب هاي قانوني براي انتقال بخش هاي خدماتي ICT به بخش خصوصي را تقويت مي کند.

7- تعداد شرکت هاي خدمات رسان سرويس دهنده وِب ((ISP ورقابت بين آنها   

تعداد شرکتهاي سرويس دهنده وِب(ISP ) در هر کشوري به عنوان يکي از شاخص هاي توسعه يافتگي ICT در آن کشور به شمار مي رود. که رقابت و تلاش اين شرکتها براي کسب سهم بيشتري از بازار مي تواند به ارزان شدن قيمتها، بهبود کيفيت، ارتقا سرعت منتهي شود. در چند سال گذشته علاوه بر تهران شاهد رشد بسيار خوبي درافزايش تعداد ISP ها در شهرستان ها بوديم که نکته نويد بخش در اين قضيه اقبال بخش خصوصي به سرمايه گذاري در راه اندازي ISP بود که نتيجه آن کاهش مناسب هزينه هاي اشتراک در مورد کارتهاي اينترنتي و اشتراک هاي زماني به همراه افزايش کيفيت خطوط اينترنت از سوي برخي ISP ها بوديم. اين امر حتي بر روي خدمات کافي نت هاي سطح شهرها نيز تاثير داشته است.

8-استفاده از اينترنت يا کاربري

در خصوص شاخص کاربري حجم داده هاي مخابره شده از نظر تجاري اهميت دارد.به عبارت ديگر حجم داده هاي ارسال و دريافت شده در فعاليت ISP ها مهم به شمار مي آيد. که اين شاخص  با محاسبه شاخص مخابرههاي راه دور به دست مي آيد.

جدول5- پهناي باند اينترنت بين الملل(مکابيت برثانيه)

با آگاهي از شاخص هاي توسعهICT بر اساس استانداردهاي جهاني در کشور ايران به نظر مي رسد که براي دستيابي هرچه بهتر و سريعتر به شاخص ها و ابزارهاي توسعه ارتباطات و اطلاعات منطبق بر استانداردهاي جهاني کشور نياز مبرمي به نگرش کلان ،اصولي و غير نمايشي به پديده ICT  دارد.با از بين بردن بسياري از موانع موجود ازطريق تعريف و تدوين موازين قانوني در راه انتقال خدمات به بخش خصوصي، ارائه خدمات گسترده و حتي رايگان آموزش عموميICT،افزايش سرانه استفاده از رايانه و اينترنت، نهادينه کردن و اجرايي کردن مفاهيم دولت الکترونيکي و تجارت الکترونيکي در کشور مي توان به دستيابي  ايران به عنوان کشوري در حال توسعه ICT و حتي توسعه يافته در ICT اميدوار بود که از لوازم توسعه پايدار براي هر کشوري مي باشد.

  بازگشت به صفحه فهرست مقاله های حوزه IT